Bất an chính trị của Việt Nam cho thấy sự chuyển hướng sang Trung Hoa ...

Bất an chính trị của Việt Nam cho thấy
sự chuyển hướng sang Trung Hoa – và rời xa phương Tây

Dr. Bill Hayton

Sau cuộc tranh giành quyền lực trong Đảng Cộng sản Việt Nam, rõ ràng hơn bao giờ hết là giới lãnh đạo theo đường lối cứng rắn mới của họ không quan tâm đến việc đối đầu với Trung Hoa hay là một phần của liên minh “chống Trung Hoa”.

Việt Nam: Duyệt binh kỷ niểm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. © Nhac NGUYEN / AFP

Chỉ trong vài tuần, Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) đã mất tiếng là nước ổn định chính trị đến nhàm chán. Cuộc tranh giành quyền lực kéo dài, ngụy trang bằng một chiến dịch chống tham nhũng trên cả nước, đã dẫn đến việc bất ngờ sa thải cả Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ.

Kết quả của cuộc đấu đá nội bộ này sẽ khiến những người vẫn hy vọng Việt Nam có thể tham gia liên minh “chống Trung Hoa” phải suy nghĩ lại. Mặc dù cuộc tranh giành quyền lực này không liên quan đến chính sách đối ngoại nhưng nó sẽ dẫn đến một sự chuyển hướng sang Trung Hoa và rời xa phương Tây.

Việc sa thải cán bộ cao cấp vào tháng 3 và tháng 5 năm nay diễn ra sau vụ sa thải Chủ tịch nước và phó thủ tướng vào đầu năm ngoái. Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam, cơ quan lãnh đạo chính trị tối cao của nó, đã mất bốn thành viên hàng đầu trong một năm rưỡi. Chưa từng có sự hỗn loạn thế này.

Mặc dù sự kiểm soát của ĐCSVN vẫn không bị thách thức nhưng những rạn nứt trong đảng đang hiện ra rõ ràng hơn. Điều này không có nghĩa là đảng sẽ chia rẽ. Những kẻ bại trận được phép rút lui một cách lặng lẽ, miễn là họ nhường lại quyền lực cho đối thủ.

Những gì chúng ta đang thấy là một sự đổi chủ. Những người chiến thắng trong cuộc tranh giành quyền lực này là những người theo đường lối cứng rắn: hàng tướng lãnh công can và những người theo chủ nghĩa Lênin giáo điều. Việt Nam có vẻ sẽ đi theo Trung Hoa trong khuynh hướng chính trị hướng nội. Một chỉ thị mới đây (Chỉ thị 24) hướng dẫn cán bộ, đảng viên hạn chế tiếp xúc với những tổ chức nước ngoài. Sẽ có những hậu quả trong một số lĩnh vực, đặc biệt là tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm hơn.

Giới lãnh đạo mới của Việt Nam dường như tập trung vào sự sinh tồn tại chế độ hơn là chuyển sang tự do hơn nữa. Tất cả điều này diễn ra vào thời điểm Việt Nam có vẻ ở vị trí thuận lợi để hưởng lợi từ việc đa dạng hóa đầu tư của phương Tây khỏi Trung Hoa. Đất nước này bây giờ dường như là đang đánh cuộc có nhiều rủi ro hơn. Có vẻ như ban lãnh đạo ĐCSVN sẵn sàng hy sinh tăng trưởng kinh tế vì lợi ích kiểm soát chính trị chặt chẽ hơn.

Viễn cảnh mất đi sự kiểm soát đó là điều khiến những giới lãnh đạo ĐCSVN lo sợ nhất. Trong hơn một chục năm, những người theo đường lối cứng rắn đã cố gắng gạt ra ngoài lề và đàn áp những đảng viên đứng đầu đảng, những người ưu tiên tăng trưởng kinh tế nhanh hơn là kỷ luật chính trị cứng nhắc. Giống như ở Trung Hoa, điều này đã được thực hiện bằng chiến dịch chống tham nhũng. Mặc dù Việt Nam có vấn đề lớn về tham nhũng – như một số vụ án ồn ào gần đây đã chứng minh – nhưng sự thật là chiến dịch chống tham nhũng gọi là “đốt lò” ở Việt Nam đã trở thành một vũ khí chính trị.

Nạn nhân là những người mà những người theo đường lối cứng rắn coi là không đủ cam kết với vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản. Họ có thể đã phạm tội “tự tiến hóa”, khuynh hướng của những cá nhân đặt mình lên trên đảng, điều mà những người ôm cứng ý thức hệ cộng sản coi là mối đe dọa nguy hiểm đối với tính hợp pháp của đảng. Đối với họ, đảng luôn phải đặt lên hàng đầu.

Việt Nam hiện có ba người có thể là lãnh đạo tương lai: Thủ tướng Phạm Minh Chính, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm và Trương Thị Mai. Tuy nhiên, trong văn hoá sô-vanh của nền chính trị Việt Nam, hai người – Chính và Lâm – có thể sẽ là những người dẫn đầu. Cả hai đều là tướng công an. Điều mà hai người này muốn nhiều nhất là an ninh chính trị và cả hai đều nhìn sang Trung Hoa để tìm bản mẫu.

Bất cứ ai thắng trong cuộc đua trở thành tổng bí thư tiếp theo của ĐCSVN, Việt Nam sẽ chuyển sang hướng trở thành một nhà nước công an theo đúng nghĩa đen. Với bộ máy an ninh nắm quyền trong đảng (chứ không phải ngược lại), khuynh hướng đàn áp và kiểm soát ngày càng lớn hơn sẽ được đưa vào hệ thống. Điều này sẽ khiến những nước dân chủ khó hợp tác với Việt Nam hơn. Ban lãnh đạo ĐCSVN sẽ được Nga và Trung Hoa chấp nhận nhiều.

Ngư dân Philippines chuẩn bị ra khơi bất chấp cáo buộc bị Trung Hoa quấy rối ở Biển Tây Philippines. Philippines đã thắng kiện trọng tài mang tính bước ngoặt chống lại Trung Hoa về yêu sách lãnh thổ ở Biển Đông. Ảnh của Jes Aznar / Getty Images.

Trong khi Việt Nam có những bất đồng với Trung Hoa, đáng chú ý nhất là về vấn đề Biển Đông, thì đảng cộng sản cầm quyền của hai nước có chung di sản Lênin và những mối quan hệ chính trị đã có từ một thế kỷ trước. Điều này hoàn toàn trái ngược với quan điểm phổ biến vốn nhìn chung có thái độ thù địch hơn đối với Trung Hoa. Tuy nhiên, ĐCSVN và đối tác Trung Hoa thường xuyên trao đổi ý kiến về cách quản lý dư luận cho tốt nhất.

Khó có nước nào muốn hạ cấp quan hệ với Việt Nam vì đường lối cứng rắn của nước này. Tuy nhiên, họ nên hạ thấp kỳ vọng về những gì họ hy vọng đạt được từ mối quan hệ. Bây giờ rõ ràng hơn bao giờ hết rằng giới lãnh đạo Việt Nam không quan tâm đến việc bắt đầu đối đầu với Trung Hoa hay tham gia vào liên minh ‘chống Trung Hoa’. ĐCSVN đã ‘lợi dụng’ những kỳ vọng của phương Tây về điểm này một cách hữu hiệu trong một thời gian. Với ban lãnh đạo mới, mối quan hệ của ĐCSVN với những đối tác chính trị Trung Hoa sẽ khó che giấu hơn.

Điều này có ý nghĩa gì đối với nền kinh tế Việt Nam rất khó dự đoán. Ở một mức độ lớn, nó phụ thuộc vào những diễn biến toàn cầu, gồm cả cuộc chiến ở Ukraine và tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Hoa. Tuy nhiên, môi trường chính sách trong nước cũng là một yếu tố quan trọng. Lo sợ bị mắc kẹt trong chiến dịch chống tham nhũng đã khiến giới chức chính phủ né tránh việc lấy quyết định, trì hoãn những khoản đầu tư tạo việc làm. Suy thoái kinh tế có thể gây ra sự bất bình trong dân chúng và không rõ ĐCSVN sẽ giải quyết sự bất mãn của quần chúng như thế nào.

Một chiến lược là cho hồi sinh lại ký ức thời chiến. Đảng Cộng sản Việt Nam vừa kỷ niệm 70 năm ngày đánh bại quân Pháp ở trận Điện Biên Phủ bằng một cuộc duyệt binh khổng lồ và có thể sẽ còn có nhiều lời nhắc lại gọi lịch sử chiến tranh hơn nữa trong những tháng, năm tới.

ĐCSVN cũng nhận được sự ủng hộ của một tầng lớp đầu sỏ mới trong nước, những người kiểm soát những tập đoàn tư nhân của đất nước. Như những vụ án gần đây chứng minh, người giàu cần phải tuân theo đường lối của đảng nếu không sẽ có nguy cơ trở thành nạn nhân của chiến dịch chống tham nhũng. Nếu đảng bảo họ tạo việc làm thì họ sẽ có rất ít sự lựa chọn. Liệu như vậy có đủ không? Đó là câu hỏi cuối cùng sẽ quyết định sự bền vững của đường lối cứng rắn này.

Tình hình bất ổn chính trị hiện nay ở Hà Nội là khúc dạo đầu cho Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam dự tính diễn ra vào tháng 1/2026 sẽ chính thức bầu ra ban lãnh đạo mới. Điều này sẽ tiết lộ liệu sự chuyển hướng vào trong này chỉ là một đốm sáng trước khi điều chỉnh hay là một khuynh hướng dài hạn.

Trên trường quốc tế, Việt Nam sẽ tiếp tục thổi phồng cái mà họ gọi là “ngoại giao tre”, uốn mình theo chiều gió nhưng vẫn giữ vững cội rễ. Tuy nhiên, đằng sau khẩu hiệu này, Việt Nam đang quay lưng lại với phương Tây và hướng tới những đối tác độc tài có cùng chí hướng.

Tác giả  Dr. Bill Hayton, Cộng tác viên, Chương trình Châu Á-Thái Bình Dương, Chatham House

“Mục đích chính của DCVOnline, với trách nhiệm truyền thông độc lập, là cổ xúy dân chủ, nhân quyền và phát triển bền vững cho Việt Nam.”