Tôi Muốn Tiết Lộ “Vài Bí Mật”

Tôi Muốn Tiết Lộ “Vài Bí Mật”

(Tranh Tôn Đ. Lượng)

Nguyễn Đình Cống

 

Gần đây, tác giả Từ Thức viết bài “Những nhân chứng sống sót của một thời thảm khốc”, đăng trên Tiếng Dân và Boxit, giới thiệu hai cuốn truyện của Phan Thúy Hà kể về những thảm khốc xảy ra trong thời cải cách ruộng đất (CCRĐ): Cuốn Gia Đình và cuốn Đoạn đời niên thiếu. Truyện ghi lại những lời do nhân chứng còn sống kể theo trí nhớ, trong đó viết về những tàn ác, dã man đối với những nạn nhân của CCRĐ.

Từ Thức còn viết: “Với những gì họ (nhân chứng) trải qua, nếu không ghi lại thì tiếc quá”. Rồi ông nhận xét: “Việc làm của Phan Thu Hà, hay những việc làm tương tự, sẽ là những chất liệu quý cho những người sau này muốn viết văn, viết sử hay nghiên cứu về Việt Nam cận đại”.

Tôi tự cho rằng, mình không chỉ là một nhân chứng sống sót, mà còn là nạn nhân. Tôi hoàn toàn đồng ý với tác giả Từ Thức, nhưng xin có lời trao đổi với Thúy Hà và cung cấp “một vài bí mật” ít người biết.

Năm 1953, lúc 16 tuổi, tôi đang học lớp 7 (hệ phổ thông 9 năm), ở khá xa nhà thì được nghe về CCRĐ. Lúc này quê tôi đã thoát ách tạm chiếm của Pháp, trở thành vùng du kích, chịu sự quản lý của chính quyền Việt Minh. Nhà tôi chỉ có mẹ già ở một mình, cha và anh tôi đã hy sinh trong kháng chiến. Các chị, người đã có chồng ra ở riêng, người thoát ly họat động.

Tôi tìm hiểu chính sách CCRĐ và đinh ninh rằng mẹ tôi chỉ có thể bị qui thành phần có ít ruộng phát canh. Tôi khá an tâm, vì trong thời gian dài mẹ tôi phát canh thu tô toàn bộ ba mẫu ruộng (15 ngàn mét vuông) và gia đình đã kiệt quệ vì bị truy thu thuế nông nghiệp và giảm tô. Để nuôi tôi đi học, mẹ đã phải bán một số ruộng.

Năm 1954 tôi ra Hà Tĩnh học lớp 8 và được chứng kiến công cuộc CCRĐ thực tế ở đó hoàn toàn không giống với những gì viết trong chính sách. Nó tàn ác, khốc liệt. Tôi đã bỏ học một tuần, đi bộ ba ngày về nhà kể cho mẹ nghe những điều tai nghe, mắt thấy và dự đoán khi CCRĐ, mẹ có thể bị quy thành phần địa chủ, bị đấu tố. Tôi khuyên mẹ nhẫn nhịn, chịu đựng mọi sự dựng chuyện vu cáo.

Năm 1956, CCRĐ về đến Quảng Bình. Mẹ tôi bị quy là địa chủ thường, bị tịch thu toàn bộ ruộng đất và nhà cửa, bị đuổi ra khỏi nhà, cho ở trong một túp lều rách nát, nguyên là của một cố nông. Từ đó, tôi không còn nhận được bất kỳ một sự tiếp tế nào từ gia đình. Tôi phải vừa lao động kiếm sống, vừa cố gắng học xong lớp 9, lại còn phải tìm cách có tiền đi Hà Nội thi đại học.

May là, ngoài việc bỏ nhiều buổi học để lao động mà tôi vẫn học và thi đậu phổ thông, tôi cũng nhận được sự giúp đỡ của một số bạn bè và người hảo tâm mới thoát qua được vòng trần ai.

Trước khi đi Hà Nội thi đại học, tôi phải tính toán rất kỹ việc đi bộ về quê tạm biệt mẹ. Thật quá may khi tôi đọc được bài trên báo, viết về chính sách của Đảng đối với con địa chủ đang còn đi học. Tôi mang theo tờ báo đó và vài bơ gạo về quê. Gặp được tôi, mẹ vừa mừng, vừa lo sợ việc tôi có thể bị bắt. Tôi nói cho mẹ an tâm rằng tôi đã có “bùa hộ mệnh".

Mẹ tôi, đã nhiều ngày không có cơm ăn, nay có gạo, vội đi nấu cơm, dọn ra chưa kip ăn thì hai dân quân mang súng đến bắt tôi giải lên ủy ban xã với tội về quê, không trình báo chính quyền mà tự tiện vào nhà kẻ thù của nông dân. Tôi đưa tờ báo ra, cãi lý với các anh, họ phải thả cho tôi đi, với lời đe dọa: “Lần sau có về phải trình báo”.

Sau này nghĩ lại tôi rùng mình, khi rút ra nguyên tắc: “Không nên nói lý với người ngu”. Lỡ ra những người mà tôi đấu lý là những người kém trí tuệ, họ dở trò thô bạo thì một tờ báo, chứ trăm tờ khác nhau cũng không cứu được tôi lúc đó.

Ở Hà Tĩnh, trong việc “Đổi tên đoàn thanh niên” (từ Thanh niên Cứu quốc thành Thanh niên Lao động) tôi bị đuổi ra khỏi đoàn chỉ vì con địa chủ, trong lúc tổng kết năm học tôi nhận được giấy khen vì có kết quả học tập xuất sắc.

Sửa sai, mẹ tôi được xóa thành phần địa chủ, được quy lại thành phần có ít ruộng phát canh, được trả lại nhà, không trả lại ruộng đất. Khi đang học ở Đại học Bách khoa tôi nhận được quyết định khôi phục lại sinh hoạt Đoàn.

Với Phan Thúy Hà, tôi tin rằng cô ghi chép lại đúng những lời đã nghe từ các nhân chứng. Tôi chỉ băn khoăn về trí nhớ của họ.

Đã có nhiều bài học thực tế chứng tỏ rằng, trí nhớ của con người có những lúc không đáng tin. Chuyện xảy ra đã lâu, lúc mình còn bé, bây giờ già rồi, nhớ lại có thể gặp phải một số chi tiết không chính xác. Vì thế mà Từ Thức viết rằng, có những chuyện tàn ác “vượt xa sức tưởng tượng của những nhà văn giàu tưởng tượng nhất”.

Về ý kiến: “Với những gì họ (nhân chứng) trải qua, nếu không ghi lại thì tiếc quá”. Đúng như vậy. Nhưng có những chuyện tương đối bí mật, phải có người gợi ý ra, rồi có người đi điều tra thì mới phát hiện được. Bỏ qua những chuyện đó thì càng đáng tiếc hơn.

Tôi tạm qui các bí mật trong CCRĐ mà tôi định trình bày về hai nhóm: Rễ thối và Mạch ngầm.

Về rễ thối: Khi cán bộ đội cải cách đến địa phương, việc đầu tiên là “bắt rễ và xâu chuỗi”. Bắt rễ là tìm nhà nông dân nghèo, đến ở cùng họ, cùng ăn, cùng làm, rồi khơi gợi sự cực khổ của họ, dạy cho họ lòng căm thù giai cấp, cách đấu tố địa chủ. Xâu chuổi là từ rễ đó lan ra những người khác. Khi đã có rễ và chuỗi chắc chắn mới tổ chức họp nông dân để đấu tranh.

Thỉnh thoảng có cán bộ chọn nhầm phải người không chịu nghe lời, không chịu học cách đấu tố. Đội cải cách gọi họ là “rễ thối”, phải loại bỏ để chọn lại rễ khác. Những rễ thối này thấm nhuần và thực hiện phương châm “đói cho sạch, rách cho thơm”, không chịu bán rẻ nhân phẩm vì vài quyền lợi vật chất tước đoạt của người khác. Đối với nhân loại, họ là những người rất tử tế, có nhân phẩm cao.

Rễ thối không phải là bí mật gì lớn. Trong nhiều chuyện kể về CCRĐ của các trí thức, các nhà văn, thỉnh thoảng có nhắc tới, nhưng thường chỉ là mới nói qua mà chưa có phân tích sâu sắc, chưa có dẫn chứng cụ thể.

Ngoài các rễ thối thì cũng còn những nông dân tử tế. Họ từng là những tá điền, những người ở, những “con nuôi” của một số gia đình bị đem ra đấu tố để quy thành phần địa chủ. Họ được cán bộ đội tuyên truyền, vận động, hướng dẫn cách “tố khổ” nhằm buộc tội người bị đấu, nhưng họ nhất định không nghe theo để làm việc bất nhân, bất nghĩa, trái với luân thường đạo lý.

Mẹ tôi có một người con nuôi như thế. Anh được nuôi làm con từ rất bé. Chúng tôi tuy gọi “anh cu nuôi”, nhưng vẫn xem anh như anh cả. Trong CCRĐ, chị vợ anh có theo vài người đấu tố mẹ tôi, nhưng anh thì kiên quyết không.

Về mạch ngầm: Trong chiến tranh thế giới lần thứ hai, khi nhà nước Đức và nhiều binh sĩ Đức tàn sát người Do Thái thì vẫn có một số người Đức bí mật giúp đỡ họ. Điều này đã được một số người viết. Mạch ngầm trong CCRĐ là những hoạt động bí mật của một số nông dân giúp đỡ những người lâm vào tình trạng bi đát.

Sau này, mẹ tôi có lần kể về sự giúp đỡ như vậy. Một hôm, trời đã tối, không trăng sao, bà chưa ngủ, bỗng nghe có tiếng động ở phía sau lều, hình như có ý cho bà biết. Sáng hôm sau bà ra tìm thấy một bọc lá chuối, trong đó có chừng một bơ gạo. Bà không thể đoán được người nào đã giúp mình. Về sau còn xảy ra vài lần như vậy với quả trứng hoặc vài củ khoai.

Trao đổi với các bạn cùng hoàn cảnh con địa chủ, tôi tũng được nghe những chuyện tương tự. Nếu không có những “rễ thối”, những “mạch ngầm” thì phải chăng xã hội đã hoàn toàn biến thành địa ngục.

Tôi đã nhiều năm trăn trở với câu hỏi, tại sao những người nông dân hiền lành, chất phác, những trẻ em còn thơ ngây, bỗng chốc biến thành ác quỷ; tại sao trong lúc nhiều người dễ dàng biến thành ác quỷ thì vẫn còn có được những “rễ thối”, những “mạch ngầm”.

Tôi đã giải thích được phần nào, định thu thập thêm số liệu để viết ra “một cái gì đó”, nhưng rồi “lực bất tòng tâm” nên không làm được việc như Phan Thúy Hà đã làm.

Những chuyện về “rễ thối” và “mạch ngầm” là những đốm sáng trong CCRĐ. “Nếu không ghi lại thì tiếc quá”. Những điều tôi vừa viết chẳng qua chỉ là phát hiện vấn đề. Tôi hy vọng những bạn như Phan Thúy Hà sẽ cảm thông được vấn đề, hiểu thêm và viết được những câu chuyện có ý nghĩa.

Nguyễn Đình Cống

Nguồn FB

Chúng Tôi Muốn Sống

Đạo diễn: Vĩnh Noãn & Manuel Conde